Nhìn lại văn học Việt Nam sau năm 1975

ANTD.VN - Ngày 27/11, Hội nghị lý luận phê bình “50 năm văn học Việt Nam từ 1975: Thành tựu và xu thế” khai mạc tại Hà Nội, mang đến cái nhìn tổng quát, chuyên sâu về những thành tựu trong 50 năm qua và xu thế của văn học Việt Nam trong một kỷ nguyên mới.

• Xuất bản sách văn học Việt Nam tại Trung Quốc
• Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng với văn học nghệ thuật Việt Nam
• Giải thưởng Văn học Hội Nhà văn Việt Nam 2023: Văn xuôi được mùa

Hội nghị do Hội Nhà văn Việt Nam phối hợp cùng Hội đồng Lý luận Phê bình Văn học Nghệ thuật Trung ương và Nhà xuất bản Giáo dục tổ chức.

Hội nghị đã nhận được 43 tham luận, qua đó cung cấp cái nhìn vừa tổng quát, vừa chuyên sâu về những thành tựu của văn học Việt Nam 50 năm qua và về xu thế của văn học Việt Nam trong một thời đại mới.

Quang cảnh hội nghị tổng kết 50 năm văn học Việt Nam từ 1975.

Theo PGS.TS Nguyễn Đăng Điệp, Chủ tịch Hội đồng Lý luận phê binh (Hội Nhà văn Việt Nam), sau ngày 30/4/1975, chiến tranh chống Mỹ kết thúc và mở ra một chương mới trong lịch sử Việt Nam hiện đại. Kể từ thời điểm này, cả nước tập trung hàn gắn vết thương chiến tranh, nỗ lực thoát khỏi tình trạng bị bao vây, cấm vận và khủng hoảng kinh tế, đồng lòng bước vào thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế. Trong lĩnh vực sáng tác, sự đổi mới văn học bắt đầu từ sự tìm kiếm một ý thức mỹ học mới. Mỹ học thời chiến đã được thay thế bởi mỹ học thời bình, cái nhìn sử thi đã dần nhường chỗ cho cái nhìn thế sự - đời tư.

Cũng theo PGS.TS Nguyễn Đăng Điệp, kinh tế thị trường, đô thị hoá và nhịp sống đương đại đã cuốn con người vào vòng xoáy khốc liệt của nó, làm đảo lộn nhiều giá trị khiến không ít người đánh mất bản lĩnh, chạy theo lối sống thực dụng, sùng bái vật chất, vô cảm trước nỗi đau đồng loại. Con người dường như trở nên cô đơn hơn và luôn thấy mình bất an trước vô vàn mối quan hệ phức tạp, khó lường của thời hậu chiến. Những biến động này đã được nhiều cây bút nhạy bén nhất của văn học Việt Nam như Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng… miêu tả một cách sắc nét vào những năm đầu thập kỷ 80. Bắt đầu từ 1986, với tinh thần “nhìn thẳng sự thật”, “nói thẳng sự thật”, nhiều cây bút đã thực hiện hàng loạt truy vấn, đối thoại trong trang viết của mình. Cao trào Đổi mới văn học diễn ra vào giữa thập niên 80 và tiếp tục được mở rộng về sau đã chứng kiến sự xuất hiện của một đội ngũ cầm bút tài năng.

Về văn xuôi là Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Nguyễn Khắc Trường, Dương Hướng, Lê Minh Khuê, Tạ Duy Anh, Hồ Anh Thái, Nguyễn Việt Hà, Nguyễn Bình Phương… Về thơ là Dương Kiều Minh, Nguyễn Lương Ngọc, Nguyễn Quang Thiều, Trần Quang Quý, Trần Anh Thái, Inrasara…Về kịch là Lưu Quang Vũ, Xuân Trình… Trong môi trường dân chủ xã hội được mở rộng, tự do sáng tạo của văn nghệ sĩ được tôn trọng, văn học sau 1975 đã cố gắng miêu tả đời sống trong tính đa chiều với nhiều cách tân nghệ thuật táo bạo. Nhờ đó, văn học Việt Nam đương đại đa dạng về khuynh hướng và bút pháp, phong phú về phong cách và giọng điệu nghệ thuật.

Các đại biểu tham dự hội nghị.

Còn với nhà văn Nguyễn Bình Phương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, sau 1975 là thời kỳ phức tạp nhất của con người với những tình thế cả trong vận động xã hội lẫn trong nhận thức cá thể. Con người bắt đầu nhìn thấy quyền của mình, trong đó có quyền được lựa chọn. Tinh thần đoàn kết không chặt chẽ mà đã ngả dần sang chiều hướng cá thể hóa, như một xu thế tất yếu. Trong tình thế đó, nhất là sau khi Đảng khởi xướng Đổi mới, văn học ráo riết biến chuyển theo thân nhiệt xã hội. Nó cũng có những thay đổi, thậm chí là những rạn nứt về quan niệm, nhận thức phía bên trong mỗi cá thể sáng tạo. Văn học bắt đầu chia tách theo từng mảng khá tương ứng với hiện thực đời sống, ở đó dấu ấn của những cách tân, tìm tòi trong hình thức thể hiện là không thể phủ định.

"Có thể nói rằng văn học của chúng ta đã đi qua những trạng huống, những hình thái tâm lý cộng đồng đầy phức tạp. Với thiên lương của mình, văn học nửa thế kỷ sau ngày thống nhất đất nước, vừa cần mẫn vá lại những vết thương, những rách nát của con người, vừa dìu con người lần hồi tiến về phía trước trong ánh sáng của tinh thần lạc quan", nhà văn Nguyễn Bình Phương nhấn mạnh.

Tại hội nghị, các đại biểu thẳng thắn chỉ ra một số hạn chế của văn học Việt Nam sau năm 1975: Thiếu tương xứng giữa lượng và chất, tác phẩm xuất bản nhiều hơn nhưng còn khiêm tốn về chất lượng; mặt trái của kinh tế thị trường và sự phân hoá, biến đổi trong thị hiếu tiếp nhận có ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống văn học; việc tiếp thu ảnh hưởng văn học, nghệ thuật hiện đại của thế giới có khi chưa gọn lọc, vẫn còn bắt chước, lai căng…

Hội nghị nhấn mạnh đến một số giải pháp phát triển văn học: Quan tâm, đầu tư vào những người cầm bút; tăng cường mở rộng giao lưu văn hoá quốc tế để mạnh đẩy mạnh hơn nữa tiến trình hội nhập, đưa văn học Việt Nam nhanh chóng bắt kịp tư duy, nhịp điệu của nghệ thuật hiện đại thế giới; đẩy mạnh sự phát triển của lý luận, phê bình văn học vì lý luận, phê bình…