Ai đứng sau chính biến ở Madagascar?

ANTD.VN - Madagascar vừa trải qua chính biến bắt nguồn từ các cuộc biểu tình từ ngày 25-9-2025 để phản đối tình trạng thiếu điện và nước sinh hoạt. Ngày 17-10, Đại tá Michael Randrianirina - lãnh đạo Đơn vị hành chính và kỹ thuật (CAPSAT - đơn vị đứng đầu quân đội Madagascar) đã tuyên thệ làm Tổng thống quốc gia Đông Phi này.

• Tổng thống Madagascar lần đầu lên tiếng sau khi rời khỏi đất nước

Đại tá Michael Randrianirina (hiện là Tổng thống Madagascar) tham gia cùng đoàn biểu tình khi tuyên bố giành quyền kiểm soát đất nước hôm 14-10-2025

Lễ tuyên thệ được tiến hành tại Tòa án Hiế́n pháp Tối cao ở Thủ đô Antananarivo trong bối cảnh Liên hợp quốc trước đó tuyên bố việc thay đổi chính quyền tại Madagascar là vi hiến, còn Liên minh châu Phi (AU) cũng đã tạm đình chỉ tư cách thành viên của Madagascar. Được biết, Hội đồng quân sự lâm thời sẽ tạm điều hành đất nước trong giai đoạn chuyển tiếp (kéo dài từ 18 - 24 tháng) cho đến khi có cuộc bầu cử mới.

Trước đó, Madagascar chứng kiến biểu tình có lúc biến thành bạo loạn với sự tham gia của nhiều thành phần trong xã hội (bao gồm cả quân đội) khiến Tổng thống Andry Rajoelina phải sang nước khác lánh nạn. Ông nói mình phải ra đi vì sự an toàn của bản thân trước những diễn biến căng thẳng ở trong nước. Ông Rajoelina có cha là Đại tá quân đội Madagascar, nhưng không theo con đường binh nghiệp mà mua lại các đài phát thanh, truyền hình khi còn là một doanh nhân trẻ vào năm 2007. Ông đã tận dụng sự nổi tiếng của mình trong giới trẻ với tư cách là một DJ Radio để thành lập đảng chính trị của riêng mình (đảng Thanh niên Malagasy quyết tâm). Cuối năm 2007, ông được bầu làm Thị trưởng Thủ đô Antananarivo, sau đó lãnh đạo các cuộc biểu tình phản đối chính phủ. Cuộc nổi dậy đã dẫn đến đảo chính do quân đội hậu thuẫn và đưa ông Rajoelina lên nắm quyền với tư cách là nhà lãnh đạo chuyển tiếp của đất nước. Hôm 14-10, chính đơn vị quân đội từng hỗ trợ ông Rajoelina lên nắm quyền đã tuyên bố phế truất Tổng thống.

Madagascar nằm ngoài khơi bờ biển Đông Nam châu Phi, trải dài gần 1.600km từ Bắc xuống Nam. Là một hòn đảo với 32 triệu dân, Madagascar rất giàu đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên, bao gồm đá quý và vani. Tuy nhiên, cựu thuộc địa của Pháp này cũng cực kỳ nghèo đói và bị ảnh hưởng bởi nạn tham nhũng. Cuộc sống của người dân Madagascar hầu như không thay đổi dưới thời ông Rajoelina. Theo Ngân hàng Thế giới, khoảng 75% dân số nước này đang chịu ảnh hưởng của nghèo đói, tham nhũng và chi phí sinh hoạt là những vấn đề nổi cộm trong các cuộc biểu tình gần đây. Còn theo Tổ chức Y tế thế giới, dân số nước này đã tăng hơn gấp đôi trong 30 năm, với hơn một nửa dưới 20 tuổi. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi giới trẻ dễ nổi loạn, dẫn đầu tổ chức biểu tình. Một nhóm tự xưng là “Thế hệ Z Madagascar” đã nhanh chóng được thành lập trực tuyến với các tài khoản Facebook và Instagram. Họ phối hợp trên Discord (nền tảng chủ yếu để giao lưu khi chơi game) và Signal (ứng dụng nhắn tin an toàn). Nhiều thành viên cho biết, vào đầu tháng 10, nhiều người chỉ biết nhau qua bí danh. Họ lấy cảm hứng trực tiếp từ các phong trào chống tham nhũng khác của Gen Z, bao gồm cả ở Indonesia, Philippines hay Nepal.

Vậy đứng sau cuộc đảo chính này là phong trào của giới trẻ hay quân đội? Giống như phong trào thanh niên mà ông Andry Rajoelina từng lãnh đạo, phong trào Gen Z đã nhận được sự hậu thuẫn của quân đội và từ chối mọi hình thức đối thoại với Tổng thống, yêu cầu ông từ chức. Tiến sĩ Velomahanina Razakamaharavo - nghiên cứu viên tại Đại học Reading (Anh quốc) nhận định: “Quyết định can thiệp của CAPSAT được coi là một hành động dũng cảm và đoàn kết với người dân. Sự can thiệp của họ đã thay đổi thế cân bằng quyền lực và ngăn chặn đổ máu thêm nữa”.

Về phần mình, tân Tổng thống Michael Randrianirina đã phủ nhận việc tiếp quản quyền lực là một cuộc đảo chính. Phát biểu với các nhà báo hôm 16-10, ông nói: “Đảo chính là khi binh lính mang vũ khí xông vào dinh Tổng thống và nổ súng, có đổ máu... Đây không phải là đảo chính”. Một số người biểu tình cũng bác bỏ cái mác đảo chính, nhấn mạnh rằng ông Randrianirina và thuộc hạ đã can thiệp không đổ máu để ủng hộ sự nghiệp của họ, việc tiếp quản được Tòa án Hiến pháp Tối cao chấp thuận. Tuy nhiên, cuộc cách mạng của những người trẻ sẽ đi đến đâu dưới chế độ mới là câu hỏi chưa lời giải đáp.