Giải mã cuộc khủng hoảng bắt cóc con tin ở Nigeria

ANTD.VN - Mới đây, các tay súng đã bắt cóc hơn 300 học sinh và giáo viên 2 trường học ở Nigeria, gợi lại ký ức về vụ bắt cóc hàng trăm nữ sinh ở Chibok năm 2014. Ai đứng sau các vụ việc này và tại sao trẻ em Nigeria lại bị nhắm mục tiêu?

• Cuộc đấu trí nghẹt thở với kẻ nghiện ma túy, bắt cóc con tin
• Vụ bắt cóc con tin trên chuyến bay British Airways trong Chiến tranh vùng Vịnh
• Diễn tập thực binh phòng ngừa tình huống cướp tiệm vàng, bắt cóc con tin

Dư luận Nigeria đã quen với thông tin về tình trạng bắt cóc ở những vùng quê hẻo lánh

Nỗi kinh hoàng ở vùng quê hẻo lánh

Hôm 21-11, các tay súng đã bắt cóc 303 trẻ em (tuổi từ 10 đến 18) và 12 giáo viên của Trường Công giáo Saint Mary ở bang Niger (miền Bắc - Trung Nigeria). Có khoảng 50 em đã tự trốn thoát khỏi nơi giam giữ. Vụ tấn công xảy ra chỉ vài ngày sau khi các tay súng nhắm vào trường Trung học Phổ thông Nữ sinh ở thị trấn Maga, bang Kebbi lân cận, cách đó 170km và bắt cóc 25 nữ sinh.

Ibrahim M Ndamitso - nhà báo đang sống tại Minna, thủ phủ của bang Niger cho biết, miền Bắc Niger thời gian gần đây chủ yếu xảy ra các hoạt động cướp bóc. Bọn tội phạm đã biến nơi này thành “điểm trung chuyển quanh phía Bắc Niger, bắt cóc động vật, trộm bò của người dân, bắt người để đòi tiền chuộc và tất cả những hành vi tương tự”. Các băng đảng vũ trang thường xuyên bắt cóc học sinh để đòi tiền chuộc ở những nơi xa xôi như Papiri - một ngôi làng bụi bặm với mạng lưới điện thoại chập chờn, nằm cách đồn cảnh sát gần nhất 6km và cách thị trấn gần nhất 4 giờ lái xe.

Bulama Bukarti - nhà phân tích an ninh và luật sư nhân quyền người Nigeria tại London nhận định, các vụ việc được thực hiện vì động cơ kinh tế: “Những gì các băng đảng này thường làm là giam giữ trẻ em trong nhiều tuần, đôi khi là nhiều tháng, và tống tiền từ gia đình hoặc chính phủ. Những khoản tiền chuộc này có thể lên tới hàng trăm, hàng trăm nghìn USD trước khi được thả”.

Liệu những vụ bắt cóc này có động cơ tôn giáo không? Khả năng là không! Bởi thủ phạm gây ra các vụ bắt cóc đòi tiền chuộc đang gia tăng ở Nigeria chủ yếu do các nhóm cướp vũ trang vô danh thực hiện. Chúng dường như không liên kết với bất kỳ nhóm tôn giáo hay vũ trang mang tính giáo phái nào như Boko Haram hay chi nhánh của nhóm Nhà nước Hồi giáo (tự xưng) tại Tây Phi… Đơn cử như vụ bắt cóc 276 nữ sinh ở Chibok năm 2014 do Boko Haram thực hiện. Khi đó, một số con tin là người Hồi giáo. Nhiều người bị bắt cóc được khuyến khích cải đạo sang đạo Hồi, trong khi những người khác bị ép buộc gia nhập Boko Haram hoặc kết hôn với các chiến binh của nhóm. Giai đoạn 2016 - 2017, quân đội Nigeria đã giải cứu hoặc đảm bảo trả tự do cho 108 nữ sinh thông qua trao đổi tù nhân, nhưng tính đến năm ngoái, khoảng 90 nữ sinh bị bắt cóc ở Chibok vẫn còn mất tích.

Tổng thống Nigeria chỉ thị mở chiến dịch mới để lập lại trật tự, ứng phó với khủng hoảng bắt cóc con tin

Dấu hỏi về thông tin tình báo

Các gia đình ở làng Papiri từ lâu đã kêu gọi lực lượng an ninh bảo vệ con em họ tại ngôi trường ở miền Bắc Nigeria, nơi hơn 300 học sinh đã bị các tay súng bắt cóc và là một trong những vụ bắt cóc hàng loạt tồi tệ nhất nước này. “Cả cảnh sát, quân đội lẫn Lực lượng An ninh và phòng vệ dân sự Nigeria đều không phản hồi đề nghị của chúng tôi” - ông Dauda Gwanja, người có con trai tên là Zakariya (15 tuổi) nằm trong số những học sinh bị bắt cóc khỏi trường Saint Mary ở làng Papiri, cho biết. Để tự bảo vệ cho mình, dân làng đã cử người tình nguyện canh gác khuôn viên nhà trường. Nhưng sáng 21-11, khi hàng chục tay súng đi xe máy xông vào thì những người bảo vệ (không vũ trang) biết rằng họ không có cơ hội đối đầu nên buộc phải bỏ chạy.

Tại bang Kebbi ở phía Tây Bắc, câu hỏi đã được đặt ra về việc tại sao để xảy ra vụ bắt cóc 25 nữ sinh từ một trường nội trú dù chính quyền nhận được thông tin tình báo về một cuộc tấn công tiềm năng. Ông Nasir Idris - Thống đốc bang Kebbi cho biết, binh sĩ đã được triển khai để bảo vệ trường học nhưng đã rời đi vào rạng sáng 17-11. Chưa đầy 1 giờ sau, các tay súng đã tấn công, sát hại hiệu phó và bắt cóc các nữ sinh.

Vài ngày trước cuộc đột kích đó, một chuẩn tướng Nigeria đã bị nhóm phiến quân Nhà nước Hồi giáo Tây Phi bắt giữ và giết hại tại bang Borno. Vị tướng này trước đó đã thoát khỏi một cuộc phục kích và liên lạc với căn cứ qua điện thoại, chia sẻ vị trí của ông. Tuy nhiên, phiến quân đã kịp tiếp cận ông, dẫn đến nghi ngờ rằng vị trí của ông có thể đã bị rò rỉ.

Một phòng ký túc của Trường Công giáo Saint Mary ở bang Niger, Nigeria, nơi hơn 300 học sinh và giáo viên bị bắt cóc đưa đi

Chiến lược an ninh mới

Vụ tấn công vào trường Saint Mary đã phơi bày những nỗ lực an ninh yếu kém của chính quyền Tổng thống Bola Tinubu. Sau 2,5 năm cầm quyền, ông Tinubu được các hãng xếp hạng tín nhiệm ca ngợi về những cải cách kinh tế, nhưng các cuộc tấn công gần như diễn ra hàng ngày tại Nigeria vẫn chưa được kiểm soát, bất chấp cam kết của ông về việc tuyển dụng thêm binh lính và cảnh sát, cũng như trả lương và trang bị tốt hơn cho họ. Ông Tinubu đã phải hủy 2 chuyến công du nước ngoài sau vụ bắt cóc. Hôm 26-11, Tổng thống Tinubu đã thông báo tình trạng khẩn cấp quốc gia và ra lệnh cải tổ lực lượng an ninh Nigeria. “Hỡi đồng bào Nigeria, đây là tình trạng khẩn cấp quốc gia và chúng ta đang ứng phó bằng cách triển khai thêm lực lượng trên thực địa, đặc biệt là ở những khu vực an ninh bị thách thức” - tuyên bố cho biết.

Vị Tổng thống 73 tuổi đã chỉ thị công việc cần làm ngay: Thuyên chuyển hàng chục nghìn nhân viên đảm nhiệm nhiệm vụ bảo vệ “khách VIP”, bao gồm các chính trị gia, giám đốc điều hành công ty và người nổi tiếng, để tập trung vào các nhiệm vụ cốt lõi như bảo vệ người dân thường. Ông Tinubu cũng cho biết sẽ tuyển thêm 30.000 cảnh sát để chống lại những tên cướp lang thang khắp các thôn xóm hẻo lánh và khu vực biên giới, nơi mà lực lượng an ninh phần lớn vắng bóng và vũ khí tràn lan. Chỉ thị của ông Tinubu cũng cho phép lực lượng kiểm lâm thực hiện các hoạt động tấn công chống lại các nhóm vũ trang ẩn náu trong rừng.

Tổ chức tư vấn Agora Policy của Nigeria từ lâu đã kêu gọi cải cách lực lượng cảnh sát cho biết, ít nhất 100.000 cảnh sát (chiếm hơn 1/4 lực lượng cảnh sát) hiện đang được giao nhiệm vụ bảo vệ các VIP và chính trị gia. “Chúng ta nên tận dụng sự gia tăng các vụ bắt cóc tống tiền để bắt tay vào những cải cách mà chúng ta đã bỏ dở bấy lâu nay” - ông Waziri Adio, người đứng đầu Agora Policy phát biểu.

Theo phân tích, một sĩ quan cảnh sát cấp thấp ở Nigeria nhận được mức lương hàng tháng là 80.000 naira (55 USD). Khi được điều động đến bảo vệ các chính trị gia hoặc quan chức khác, cảnh sát có thể nhận được các khoản trợ cấp như thực phẩm và quà tặng vượt quá mức lương của họ, công việc cũng ít rủi ro hơn. Trong khi đó, binh sĩ quân đội được trả lương cao hơn chút ít, một binh nhì hàng tháng kiếm được 114.000 naira (78,50 USD). Lương của họ sẽ tăng lên 200.000 naira nếu được điều động đến tiền tuyến để chiến đấu với phiến quân. Theo ông Waziri Adio, lực lượng an ninh Nigeria còn phải đối mặt với kẻ thù nhanh nhẹn và thích nghi địa hình tốt hơn khi ẩn náu trong rừng rậm cùng con tin.

Sự gia tăng các vụ bắt cóc hàng loạt từ trường học diễn ra trong bối cảnh Mỹ gây sức ép buộc Nigeria phải hành động chống lại cái mà họ gọi là sự đàn áp những người theo đạo Thiên Chúa, một cáo buộc mà Chính phủ Nigeria phủ nhận.

Các gia đình ở làng Papiri từ lâu đã kêu gọi lực lượng an ninh bảo vệ con em họ tại ngôi trường, nơi hơn 300 học sinh đã bị các tay súng bắt cóc và là một trong những vụ bắt cóc tồi tệ nhất nước này. Để tự bảo vệ mình, dân làng đã cử những người tình nguyện canh gác khuôn viên nhà trường. Nhưng sáng 21-11, khi hàng chục tay súng đi xe máy xông vào trường học, những người bảo vệ không vũ trang biết rằng họ không có cơ hội đối đầu và buộc phải bỏ chạy.