Liên hợp quốc - Nền tảng không thể thiếu cho một thế giới hòa bình

ANTD.VN - Sự ra đời của Liên hợp quốc cách đây tròn 80 năm là kết tinh từ khát vọng cháy bỏng của nhân loại về một trật tự thế giới mới hậu Chiến tranh Thế giới thứ hai: Một thế giới không còn chiến tranh, đói nghèo và bất công. Trong suốt 80 năm qua, Liên hợp quốc luôn giữ vai trò hàng đầu trong các nỗ lực ngăn ngừa và giải quyết các cuộc xung đột, góp phần to lớn vào việc đẩy lùi nguy cơ chiến tranh, duy trì hòa bình.

• Liên hợp quốc và các nước nói gì về vụ Mỹ tấn công các cơ sở hạt nhân Iran?
• Quốc hội thông qua Luật Tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc

Nỗ lực không ngừng vì hòa bình, ổn định và hợp tác toàn cầu

Ngày 26-6-2025 đánh dấu tròn 80 năm kể từ khi bản Hiến chương Liên hợp quốc được ký kết tại thành phố San Francisco của Mỹ (26-6-1945), sự kiện lịch sử đặt nền móng cho sự ra đời của tổ chức Liên hợp quốc (LHQ), tổ chức quốc tế đa phương đầu tiên, lớn nhất và có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong đời sống quốc tế hiện đại. Trải qua 8 thập kỷ nhiều biến động, LHQ không chỉ giữ vững vai trò trung tâm trong việc duy trì hòa bình và an ninh toàn cầu, mà còn góp phần định hình một thế giới công bằng, phát triển bền vững và nhân văn hơn.

Việt Nam đã tham gia tích cực hiệu quả vào các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc được ghi nhận đánh giá cao

Ngay từ thời điểm thành lập, LHQ đã xác lập 4 mục tiêu chính trong Hiến chương - văn kiện được xem như “Hiến pháp quốc tế” - gồm: Duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; thúc đẩy quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng về quyền lợi giữa các dân tộc và nguyên tắc dân tộc tự quyết; thực hiện hợp tác quốc tế thông qua giải quyết các vấn đề quốc tế trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa và nhân đạo trên cơ sở tôn trọng các quyền con người và quyền tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, màu da, ngôn ngữ và tôn giáo; xây dựng LHQ làm trung tâm điều hòa các nỗ lực quốc tế vì mục tiêu chung.

Các nguyên tắc hoạt động chủ đạo của LHQ quốc được quy định rõ trong Hiến chương LHQ là: Bình đẳng về chủ quyền quốc gia; tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị quốc gia; cấm đe dọa sử dụng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế; không can thiệp vào công việc nội bộ các nước; tôn trọng các nghĩa vụ quốc tế và luật pháp quốc tế; giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình.

Trong 8 thập kỷ qua, LHQ đã phát huy vai trò là trung tâm điều phối và hòa giải quốc tế. Tổ chức này đã đóng vai trò trung gian hòa giải trong hàng trăm cuộc xung đột, giúp đàm phán hòa bình, làm cầu nối cho các bên thù địch, góp phần ngăn chặn chiến tranh và tái lập hòa bình, ổn định tại nhiều điểm nóng trên thế giới.

Kể từ khi chính thức triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình vào năm 1948 đến nay, LHQ đã triển khai 71 phái bộ với trên 2 triệu nhân viên; đã giúp giải quyết nhiều xung đột giữa các quốc gia, góp phần kiềm chế một số xung đột tiềm tàng có thể dẫn đến xung đột quân sự giữa các nước lớn, hỗ trợ quá trình phi thực dân hóa và chấm dứt một số cuộc nội chiến kéo dài, giúp gìn giữ hòa bình một số khu vực và thế giới. LHQ hiện đang duy trì 11 phái bộ gìn giữ hòa bình và một số phái bộ chính trị đặc biệt, với gần 70.000 nhân viên từ 122/193 quốc gia thành viên.

Các hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ đã chứng minh là một trong những công cụ hiệu quả nhất để cộng đồng quốc tế xử lý các cuộc xung đột phức tạp đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế.

Cũng trong 80 năm qua, hàng trăm điều ước quốc tế đa phương quan trọng trong nhiều lĩnh vực đã được ký kết, tạo khuôn khổ chung cho việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. Những năm gần đây LHQ đạt được những thành tựu về hợp tác và phát triển toàn cầu, ký kết Hiệp ước cấm vũ khí hạt nhân, cải cách Hệ thống phát triển LHQ, thực hiện Mục tiêu thiên niên kỷ (MDG) 2015 và triển khai Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) 2030; giải quyết các vấn đề toàn cầu về xóa đói, giảm nghèo, bảo vệ phụ nữ, trẻ em, bảo đảm quyền con người, cải thiện y tế, văn hóa, giáo dục, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu…

LHQ ngày nay đã thực sự trở thành biểu tượng của tinh thần đoàn kết toàn cầu, nơi kết tinh các giá trị tiến bộ nhân văn và hiện thực hóa khát vọng vươn lên vì một thế giới hòa bình, thịnh vượng và công bằng.

Nhu cầu cấp thiết phải cải tổ LHQ

Có thế thấy, thế giới hiện nay đã rất khác so với năm 1945 khi tổ chức LHQ ra đời. Trật tự thế giới có những biến chuyển sâu sắc, các cường quốc mới nổi, các quốc gia đang phát triển ngày càng có tiếng nói, vai trò quan trọng không thể thiếu trong các vấn đề toàn cầu. Cùng với đó, các mối đe dọa mới nổi như biến đổi khí hậu, đại dịch toàn cầu, công nghệ trí tuệ nhân tạo, khủng hoảng dữ liệu, chiến tranh mạng, phân cực địa chính trị... đang đặt ra những thách thức chưa từng có đối với hệ thống toàn cầu.

Nhiều ý kiến cho rằng cơ cấu tổ chức và cơ chế vận hành của LHQ, đặc biệt là Hội đồng Bảo an, đang trở nên lỗi thời so với thực tiễn. Việc chỉ có 5 thành viên thường trực nắm quyền phủ quyết khiến nhiều nghị quyết quan trọng của Đại hội đồng LHQ - cơ quan đại diện cho 193 quốc gia thành viên của LHQ, không thể được thông qua trong các tình huống khẩn cấp. Điều này làm suy giảm niềm tin vào LHQ, vào chủ nghĩa đa phương.

Trước thực trạng đó, cộng đồng quốc tế đã và đang thúc đẩy các nỗ lực cải tổ tổ chức LHQ. Mới đây tại Hội nghị thượng đỉnh Tương lai của LHQ tại New York (Mỹ) vào tháng

9-2024, các thành viên LHQ đã thông qua Hiệp ước Tương lai nhằm giải quyết hàng loạt cuộc xung đột, các mối đe dọa về môi trường, cũng như những thách thức công nghệ mà nhân loại đang phải đối mặt. Đây được xem là bản kế hoạch tương lai "mang tính đột phá," khi đề ra 56 hành động bao trùm nhiều vấn đề trong đó có hòa bình và an ninh, phát triển bền vững, biến đổi khí hậu, hợp tác số, quyền con người, thế hệ trẻ và tương lai, chuyển đổi quản trị toàn cầu.

Hiệp ước nêu bật cam kết về chủ nghĩa đa phương, duy trì Hiến chương LHQ và gìn giữ hòa bình; kêu gọi cải cách các tổ chức tài chính quốc tế và Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, với kế hoạch cải thiện hiệu quả và tính đại diện của hội đồng, bao gồm cả việc khắc phục tình trạng thiếu hụt đại diện từ châu Phi; nhấn mạnh việc thực hiện những nỗ lực mới để ứng phó với biến đổi khí hậu; thúc đẩy giải trừ vũ khí và nêu định hướng phát triển AI.

Các thỏa thuận quan trọng này sẽ giúp đảm bảo rằng hệ thống LHQ thích ứng, được cải cách và trẻ hóa để phù hợp với những thay đổi và thách thức xung quanh chúng ta cũng như đưa ra giải pháp cho tất cả mọi người.

Mới đây nhất, vào tháng 3-2025, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres đã công bố khởi động Sáng kiến cải tổ LHQ UN80 - một cải cách lớn đối với LHQ vào dịp kỷ niệm 80 năm thành lập trong năm nay. Tổng Thư ký Antonio Guterres nhấn mạnh, đây là thời điểm quan trọng và thích hợp để mở rộng mọi nỗ lực của LHQ và đặt ra những tham vọng lớn hơn.

Việc cải tổ LHQ là một thách thức lớn, bởi sự phức tạp trong lợi ích và tương tác giữa các quốc gia. Nhưng đây cũng là cơ hội để tổ chức này vươn lên, khẳng định tính thiết yếu, tính cập nhật và khả năng lãnh đạo toàn cầu của mình trong bối cảnh nhiều định chế quốc tế đang đối mặt với những thách thức mới của thời đại.

Kể từ khi gia nhập LHQ năm 1977, Việt Nam luôn là thành viên tích cực, có trách nhiệm và đóng góp ngày càng quan trọng vào các hoạt động của tổ chức này. Việc hai lần trúng cử Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an (2008-2009 và 2020-2021), cũng như cử lực lượng tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình tại Nam Sudan, Cộng hòa Trung Phi... đã khẳng định uy tín, trách nhiệm và năng lực của Việt Nam trong việc tham gia vào giải quyết các vấn đề toàn cầu.

Việt Nam cũng đang triển khai mạnh mẽ các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) 2030, tích cực hợp tác với các cơ quan chuyên môn của LHQ trong lĩnh vực giảm nghèo, y tế, giáo dục, biến đổi khí hậu và bình đẳng giới. Trong bối cảnh LHQ đang nỗ lực cải tổ để thích ứng với thời đại mới, Việt Nam thể hiện rõ vai trò là đối tác chủ động, tích cực, trách nhiệm và xây dựng để LHQ tăng cường hiệu quả hoạt động, tiếp tục góp phần xây dựng tương lai bền vững cho nhân loại.